Pompeje i Wezuwiusz. Informacje praktyczne, historia i ciekawostki
Pompeje to jedno z najbardziej znanych oraz najpopularniejszych pod względem turystycznym miast zbudowanych w starożytności. Wszystko za sprawą erupcji wulkanu, która przed wiekami na zawsze pogrzebała miejscowość, wraz z jej mieszkańcami, pod zwałami gorącego pyłu i lawy. Pompeje, nad którymi góruje Wezuwiusz, są więc namacalnym świadectwem niszczącej siły przyrody, a równocześnie niezwykłą pamiątką historii z czasów antycznych.
Wymarłe miasto u podnóża Wezuwiusza
W 79 roku n.e. skończył się świat znany do tej pory mieszkańcom Pompei i sąsiednich, rzymskich miejscowości. Wulkan, który do tej pory odpowiadał za dobrobyt miasta, teraz stał się przyczyną jego upadku. Co wydarzyło się w Pompejach i jak obecnie wygląda to wymarłe miasto?
Pompeje – historia przed zagładą
Miasto Pompeje zostało założone w VII w. p.n.e. przez Osków – jeden z ludów zamieszkujących starożytną Italię. Kolejno władali nim Grecy, Etruskowie i Samnici. W IV wieku p.n.e. Pompeje sprzymierzyły się z Rzymem, zachowując jednak pewną autonomię, własne urzędy oraz język. W III i II wieku p.n.e. miasto stało się jednym z najważniejszych portów morskich w regionie.
Starożytne Pompeje były bogatym, prężnie rozwijającym się ośrodkiem miejskim. Dzięki położeniu na żyznych glebach wulkanicznych, w okolicy o łagodnym klimacie, mogły tu wzrastać uprawy. Lokali rolnicy szczególnie chętnie sadzili winorośle, drzewa oliwne i siali zboża. Ważną rolę w gospodarce miasta odgrywał także handel oraz rybołówstwo. Kolejne inwestycje – obronne mury, świątynie, budowle miejskie i administracyjne – sprawiały, że Pompeje zachwycały swoim pięknem. Miasto nieustająco rosło w siłę.
Tragiczny kres świetności Pompeii nastąpił nagle i niespodziewanie. Wybuch Wezuwiusza w 79 roku n.e. przysypał miasto kilkumetrową warstwą popiołu, zabijając wszystkich mieszkańców, którzy nie zdołali uciec na czas. Według relacji Pliniusza Młodszego, który był naocznym świadkiem całej tragedii, erupcja trwała trzy dni. W jej wyniku piękne miasto pokryła warstwa popiołów o grubości ponad 5 metrów. Zniszczeniu uległy także sąsiednie miejscowości – Herkulanum i Stabie, które podzieliły smutny los Pompejów.
Pompeje – odkrycie miasta
Pogrzebane pod pyłem Pompeje zostały zapomniane na kilka wieków. Starożytne miasto zostało ponownie odkryte dopiero pod koniec XVI wieku, przez przypadek, podczas budowy kanału. Pierwsze prace archeologiczne w tym miejscu rozpoczęły się już w 1748 roku. Ich przebieg usystematyzował jednak dopiero Giuseppe Fiorelli, który był dyrektorem wykopalisk w latach 1860–1875. To jego rewolucyjnemu podejściu zawdzięczamy rzetelne udokumentowanie znalezisk, podział miasta na sektory, a także wykonywanie gipsowych odlewów ciał mieszkańców miasta.
Według różnych szacunków obecnie odkryto około ⅗ lub ⅔ pozostałości miasta. Współcześnie znaczna część prac jest jednak skoncentrowana na konserwacji, zabezpieczeniu oraz dokumentowaniu już odkrytych zabytków. Niestety na skutek działania pogody (a zwłaszcza substancji chemicznych wchodzących w skład deszczu) oraz bezmyślności turystów i celowych działań wandali odkryte obszary wymagają stałego zabezpieczenia przed niszczeniem.
Pompeje i Herkulanum to jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych świata. W niezwykle szczegółowy sposób ukazuje życie codzienne, stroje, zwyczaje i styl życia starożytnych obywateli tych miast, pozostających we władaniu Rzymu. Do najciekawszych dokonanych tu odkryć należą malowidła ścienne i mozaiki, które pozwoliły na uzupełnienie wiedzy o starożytnej sztuce. Większość cennych znalezisk została przetransportowana do Muzeum Archeologicznego w Neapolu.
Pompeje – ciekawostki i problemy
Pompeje wciąż skrywają przed badaczami wiele tajemnic. Nie całe miasto zostało odkryte, a nawet jego znane części nie zawsze są dokładnie zbadane. Nagle przerwane na skutek naturalnej katastrofy życie mieszkańców miasta stanowi źródło wciąż nowych fascynujących, niezwykle ciekawych odkryć. Pompeje to prawdziwa kopalnia wiedzy o czasach antycznych – nie tylko dla archeologów
Złodziejski proceder
Wezuwiusz i Pompeje co roku odwiedzane są przez miliony turystów z całego świata. Starożytne miasto trafiło (w 1997 roku) na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Sam wulkan – mierzący niemal 1300 metrów n.p.m. i posiadający krater o głębokości o 250 m i średnicy 600 m przyciąga miłośników adrenaliny. Od czasu odkrycia, Pompeje są jednak nieustannie narażone na niszczenie. Zagraża im jednak coś więcej, niż tylko niekorzystny wpływ czynników atmosferycznych.
Już w XVI wieku dokonano pierwszych kradzieży przedmiotów znalezionych w ruinach miasta. Apogeum tego procederu odnotowano w XVIII wieku, kiedy to modne wśród arystokracji stało się kolekcjonowanie starożytnych artefaktów z różnych części świata. Zuchwali złodzieje posuwali się nawet do skuwania ze ścian bezcennych mozaik lub malowideł.
Co ciekawe, kradzieże nie ustały nawet w XX wieku, kiedy świadomość o historycznej wartości tego bezcennego stanowiska archeologicznego była już niemal powszechna. Po II wojnie światowej rabusie działali w zorganizowanych grupach, wynosząc liczne zabytki. Cały proceder ustał dopiero po przeniesieniu najcenniejszych przedmiotów, mozaik i malowideł do zabezpieczonych pod tym kątem muzeów.
Problem z turystami
Wydawać by się mogło, że odwiedzający tę atrakcję turyści stanowią przede wszystkim źródło korzyści. W końcu to dzięki pieniądzom z biletów oraz popularności tego miejsca możliwe jest ratowanie i skuteczne zabezpieczanie ruin Pompei. Okazuje się jednak, że ponad 2 miliony ludzi odwiedzających to miasto każdego roku, znacząco przyczynia się również do jego dewastacji. Turyści zostawiają po sobie tony śmieci, a także celowo lub przypadkowo niszczą cenne zabytki.
Zdradziecki wulkan
Z dużym prawdopodobieństwem mieszkańcy Pompei nie wiedzieli, że Wezuwiusz jest czynnym wulkanem. Być może dlatego niespodziewany wybuch pozbawił życia aż 2 tysiące osób (spośród liczącej 15 tysięcy populacji miasta). Co ciekawe, to nie lawa zalała Pompeje, a zasypał je gorący pył wulkaniczny i wyrzucone z krateru kawałki skał.
Wulkaniczny pył dobrze osiadał jednak nie tylko na budynkach. Wulkaniczny, popielny “sarkofag” zamknął również tych, którzy zamieszkiwali Pompeje. Zastygli ludzie i zwierzęta to jedna z najbardziej fascynujących, a równocześnie przejmujących pamiątek po tragedii. Postaci, które możemy oglądać w muzeum nie są jednak rzeczywistymi ciałami (te uległy naturalnemu procesowi rozkładu), a ich odlewami, które powstały po wypełnieniu gipsem pustych przestrzeni w warstwie popiołu. Idealnie oddają one jednak ostatnie pozy w jakich znajdowały się przed śmiercią ofiary wulkanu.
Do dziś gipsowe odlewy są jednymi z najbardziej charakterystycznych zabytków, z jakimi kojarzone są Pompeje. Para kochanków to eksponat, który w ostatnich latach wzbudził zdecydowanie największe emocje. Obejmujące się postaci brano do tej pory za kobietę i mężczyznę, tymczasem badania pozostałego DNA jasno wykazały, że mamy do czynienia z dwoma wtulonymi w siebie mężczyznami.
Innowacyjne rozwiązania
Zwiedzając Pompeje warto zwrócić uwagę na charakterystyczne, wystające ponad poziomem ulic głazy. Są to bowiem antyczne pierwowzory znanych nam dziś przejść dla pieszych oraz progów zwalniających. Co ciekawe, starożytne miasto pełne było również… reklam. Na jednej z ulic natrafić można na szereg budynków z wymalowanymi na elewacjach krzykliwymi napisami.
Jednak z takich starożytnych afiszów głosił, że: Hedone mówi tu wypijesz za jednego asa, jeżeli dasz dwa wypijesz lepiej, jeżeli dasz cztery będziesz pić Falerniana (gatunek wysoko cenionego wina o dużej zwartości alkoholu).
Miasto grzechu
Czasem można się spotkać z twierdzeniem, że wybuch Wezuwiusza był karą, jaka spotkała mieszkańców za ich rozwiązłe życie. Pompeje znane były bowiem jako miasto pełne domów publicznych i prostytutek. Ponadto wiele budowli zdobiły erotyczne freski oraz sugestywne malowidła. Nad wejściami do sklepów i tawern niejednokrotnie widniały rzeźby przedstawiające męskie przyrodzenia. Powszechnie wierzono, że miały one zapewniać dostatek i obfitość.
Prostytucja w Pompejach była nie tylko legalna, ale też niezwykle tania. Za podstawowe usługi seksualne płaciło się około 2 asy. Przeciętny robotnik zarabiał wówczas 16 asów dziennie, więc bez problemu mógł sobie pozwolić na tego typu usługi.
W Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu znajduje się nie lada gratka dla osób zainteresowanych tą częścią historii miasta – tak zwany Sekretny Gabinet. W XIX wieku na prośbę króla Neapolu Franciszka I, najbardziej kontrowersyjne eksponaty zgromadzono w “Camera Segreto”, gdzie mogłyby je podziwiać jedynie osoby dorosłe o „nieposzlakowanej moralności”. Z czasem zdecydowano jednak, że wejście do pomieszczenia należy dla ochrony przyzwoitości… zamurować.
Sekretny Gabinet stał się ponownie dostępny, gdy nową ścianę zburzono na polecenie Giuseppe Garibaldiego. Jednak do II wojny światowej aby móc odwiedzić niezwykłą komnatę należało uzyskać specjalne pozwolenie ministra edukacji. Sekretny Gabinet został powszechnie udostępniony dopiero w 2000 roku.
Pompeje – zwiedzanie i informacje praktyczne
Do zwiedzania tego ogromnego miasta warto dobrze się przygotować. Ponieważ większość terenu jest odsłonięta należy uważać na wysokie temperatury oraz palące słońce (w szczególności w najgorętszych miesiącach roku). Dlatego na wycieczkę po Pompejach koniecznie powinno zabrać się ze sobą wodę, nakrycie głowy oraz krem z filtrem. Przydadzą się także wygodne buty. Teren udostępniony do zwiedzania jest bowiem bardzo duży, a drogi kamienne i wyboiste. Jeżeli planujemy spędzić w Pompejach dłuższy czas, warto mieć ze sobą prowiant. Trzeba jednak pamiętać, że nie wolno na terenie wykopalisk spożywać posiłków poza wyznaczonymi do tego specjalnymi miejscami!
Na poznanie miasta najlepiej będzie przeznaczyć cały dzień. Bez względu na to czy wybierzemy zwiedzanie samodzielne (koniecznie z mapą!), czy też z przewodnikiem, na pewno potrwa ono przynajmniej parę godzin. Dobrym pomysłem jest odwiedzenie tego miejsca w tygodniu, jak najwcześniej rano, najlepiej zaraz po otwarciu. Turystów jest wtedy zdecydowanie mniej niż w weekendy.
Chcąc zwiedzić Pompeje musimy nastawić się na wydatek od kilku do kilkudziesięciu euro na osobę. Cena zależy od wieku zwiedzających oraz tego czy wybierzemy opcję z przewodnikiem lub audioprzewodnikiem. Na teren miasta nie można wprowadzać bagaży oraz wózków dziecięcych. Wyjątek stanowią wózki inwalidzkie, jednak nie wszystkie miejsca są dostosowane do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością.
Ruiny Pompejów położone są około 20 km na południowy wschód od Neapolu. Zwiedzanie rozpoczyna się najczęściej od tak zwanej Bramy Morskiej, od której szeroka ulica prowadzi wprost do Forum. To wokół niego usytuowane były najważniejsze budynki publiczne i świątynie. Forum stanowiło także centralny punkt handlowy miasta. Warto jednak pamiętać, że nie wszystkie budynki i miejsca są otwarte przez cały czas. Może się zdarzyć, że któraś z budowli znajdować się będzie w konserwacji.
Podczas zwiedzania Pompei zdecydowanie warto zobaczyć:
- Amfiteatr – najstarszy zachowany do dziś rzymski amfiteatr na świecie zbudowany z kamienia. Jego budowa zakończyła się w 80 roku p.n.e. Trybuny mogły pomieścić około 20 000 widzów.
- Dom Chirurga – jeden z najstarszych oraz najsłynniejszych domów w Pompejach. Znaleziono w nim wiele antycznych sprzętów medycznych i chirurgicznych.
- Dom Fauna – nazwa tego okazałego budynku wzięła się od fontanny z rzeźbą tańczącego fauna, znajdującej się w atrium. W środku odkryto też słynną mozaikę przedstawiającą bitwę pod Issos (obecnie będącą eksponatem Muzeum w Neapolu).
- Łaźnie – na terenie miasta odkryto do tej pory trzy przykłady łaźni rzymskich. Najlepiej zachowały się te zlokalizowane w pobliżu Forum (Terme del Foro). W gorszym stanie są natomiast Łaźnie Centralne i Łaźnie Stabiana, choć w tych drugich zobaczyć można ciekawe dekoracje.
- Teatr Wielki – zachował się w dobrym stanie. Jego widownia mogła pomieścić nawet 5 tysięcy widzów. 4 najniższe rzędy przeznaczone były dla elity miasta. Sama scena wymurowana została z cegły. W Teatrze Wielkim zachowały się nawet otwory, w których umieszczano maszty podtrzymujące osłonę nad widownią, tak zwane. velarium.
- Macellum – w tej rozległej hali targowej znajdowały się liczne sklepy otwarte na dziedziniec wewnętrzny oraz przylegające ulice i forum. W tylnej części można też znaleźć niewielką kaplicę. Odkryte w niej posągi znajdują się w Muzeum Narodowym w Neapolu.
- Świątynię Apollina – plac wokół budowli otaczała dawniej kolumnada, pod którą umieszczono liczne posągi oraz zbiorniki na wodę. Do czasów współczesnych zachowały się piękne, brązowe posągi Apollina i Diany (obecnie w Muzeum Narodowym w Neapolu). Przed świątynią stoi natomiast marmurowy ołtarz.
- Willę z Misteriami – budynek znajduje się poza terenem otoczonym murami obronnymi. Odkryto w nim piękne freski szczegółowo przedstawiające rytuał wtajemniczenia w Misteria Dionizyjskie. Dekoracje ścienne wykonane zostały w II stylu pompejańskim.
Wezuwiusz – wulkan który zniszczył Pompeje
Wezuwiusz jest jedynym czynnym wulkanem leżącym bezpośrednio na kontynencie Europejskim. Zaliczany jest do tak zwanych stratowulkanów (posiadających charakterystyczny kształt stożka). Wznosi się on nad Neapolem na wysokość około 1281 m n.p.m. Choć wierzchołek Wezuwiusza co roku odwiedzany jest przez tysiące turystów, pozostaje on równocześnie jednym z najniebezpieczniejszych wulkanów świata. Jego aktywność jest stale monitorowana, tak aby w razie potencjalnego niebezpieczeństwa można było zapobiec kolejnej tragedii.
Najbardziej znana jest erupcja Wezuwiusza z 79 roku naszej ery. Jednak wulkan wcale się nie uspokoił. Ostatnia duża (tak zwana pliniańska) erupcja miała miejsce w 1631 roku, natomiast ostatni, niegroźny wybuch – 13 marca 1944 roku. Od tego czasu Wezuwiusz nie wykazywał oznak aktywności. Wulkan pozostaje jednak uśpiony i w każdej chwili może wybuchnąć.
W 1995 roku teren wulkanu oraz jego okolicę ustanowiono parkiem narodowym (Parco Nazionale del Vesuvio). W jego ramach chronione są liczne gatunki roślin i zwierząt, unikatowe w skali europejskiej formy geologiczne, a także stanowiska archeologiczne oraz tradycyjne sposoby upraw na stokach wulkanu.
Wezuwiusz – zwiedzanie i informacje praktyczne
Jeśli zdecydujemy się na wjazd, zamiast pieszego wejścia na wierzchołek Wezuwiusza, wycieczka nie będzie zbyt forsowna. Od bramy wejściowej, znajdującej się tuż przy parkingu, do szczytu krateru prowadzi umiarkowanie stroma ścieżka, której przejście zajmuje kilkanaście minut. Przewyższenie wynosi około 250 metrów. Nawet jednak do pokonania tej stosunkowo krótkiej trasy warto się dobrze przygotować.
Droga pod górę jest nieutwardzona, pełna kawałków skał i wulkanicznego pyłu. Zdecydowanie warto więc zabrać wygodne, zabudowane obuwie. Planując wycieczkę na szczyt wulkanu nie należy sugerować się pogodą w Neapolu. Na wysokości 1281 m n.p.m., bo tyle liczy sobie Wezuwiusz, zwykle jest znacznie zimniej i wietrzniej. Zwłaszcza, gdy górę spowijają chmury.
Z Neapolu można pod Wezuwiusza łatwo dojechać pociągiem, a wyżej autobusem. Całkowity koszt to kilkanaście euro. Kierowca informuje zazwyczaj, że na zwiedzanie przeznaczone jest 1,5 godziny. U wejścia do Parku Narodowego Wezuwiusza znajduje się kasa, w której można kupić bilet wstępu, a także (odpłatnie) wypożyczyć drewniane kije. Z odkrytej, pozbawionej drzew ścieżki rozciąga się rozległy widok na Neapol, Zatokę Neapolitańską i Półwysep Sorrentyński.
Wyznaczona trasa turystyczna biegnie wzdłuż zachodniej strony krawędzi krateru i kończy się na wysokości 1118 m n.p.m. Na szczycie można kupić pamiątki oraz wodę, ale ceny są kilkukrotnie wyższe niż w Neapolu. Aby móc wejść wyżej, potrzebne jest specjalne zezwolenie oraz uprawnienia przewodnika alpejskiego.
