Akwileja jest zabytkowym miastem, które w przeszłości zaliczane było do największych ośrodków całych Włoch. Znajduje się tu wpisana na listę UNESCO strefa archeologiczna, w obrębie której można zobaczyć zabytki z czasów rzymskich i wczesnochrześcijańskich.
Miasto założyli Rzymianie w II w. p.n.e. Była to jedna z warowni, która strzegła północnej granicy państwa, a z czasem przekształciła się w ważny ośrodek handlowy. Miasto znajdowało się wówczas nad brzegiem morza i był tu port zaliczany do najważniejszych w tej części wybrzeża. Z czasem, na skutek zamulania Akwileja znalazła się w odległości ok. 10 km od Adriatyku.
Prężnie rozwijający się ośrodek zaczął podupadać na skutek najazdów barbarzyńców. Kilkukrotnie niszczony odbudowywał się aż do XV w., gdy dostał się pod panowanie weneckie. Dziś jego najważniejsze zabytki pochodzą z okresu rzymskiego i wczesnochrześcijańskiego.
Strefa archeologiczna Akwileji zaliczana do jej najwiekszych atrakcji została wpisana na listę UNESCO. Obejmuje dawne forum romanum, pozostałości świątyń rzymskich oraz portu. Znaczącym zabytkiem jest Bazylika Matki Bożej Wniebowziętej, której budowę rozpoczęto w IV w. Z czasów tych pochodzi ogromna mozaika podłogowa o powierzchni 760 m kwadratowych. Swój obecny wygląd kościół zawdzięcza kilku przebudowom spowodowanym najazdami i zniszczeniami.
