Skopje, czyli stolica mało znana. Praktyczny przewodnik i mapa atrakcji
Stolica Macedonii, Skopje oferuje niezwykłą mieszankę bałkańskiej, a nawet bliskowschodniej atmosfery oraz architektury, w której łączą się klimatyczne budowle z czasów tureckich i współczesne monumentalne gmachy. Centrum Skopje to królestwo pomników, nieco kiczowatego neoklasycyzmu oraz wciśniętych między nie meczetów i cerkwi.
Macedonia czyli co z tą nazwą?
Wymawiając nazwę Macedonia, w pierwszej kolejności mamy przed oczyma bałkański, niewielki kraj leżący między Grecją a Albanią. Ale nie jest to tak oczywiste ani dla samych Macedończyków, ani tym bardziej dla Greków. Jeszcze do niedawna państwo to nosiło bardzo długą nazwę Była Jugosłowiańska Republika Macedonii, skracaną do niewiele mówiącego hasła „FYROM”.
Nazwa Macedonia to od lat kość niezgody między Grecją a położoną na północ od niej Republiką. Kto ma do niej prawo i dlaczego wiąże się bowiem z odpowiedzią na pytanie kto jest spadkobiercą Aleksandra Wielkiego. Jeden z największych i najważniejszych przywódców starożytności wywodził się z Macedonii. Jednak centrum państwa była wówczas północna Grecja, a konkretnie leżące niedaleko od Salonik Ajgaj (obecnie Vergina).
Tereny historycznej Macedonii podzielone są między Grecję i państwo Macedonia. Obecnie po podpisaniu porozumienia z rządem Grecji, zmieniło ono nazwę na Macedonię Północną. W całym kraju odwołania do tradycji Aleksandra Wielkiego i Filipa II są bardzo eksponowane. Widoczne są zarówno w nazewnictwie, jak i stawianych pomnikach oraz budowlach nawiązujących do greckich budowli. Zarówno Grecy jak i Macedończycy czują się dziedzicami spuścizny Aleksandra Wielkiego, choć w bałkańskim wydaniu przybiera ona często groteskowe formy.
W historycznym tyglu
Osadnictwo na terenach, które wchodzą obecnie w skład Skopje rozpoczęło się już w czasach prehistorycznych. W okresie greckim znajdowała się tu stolica plemienia Dardanów, Scupi, która została w kolejnych wiekach podbita przez władców starożytnej Macedonii. Nazwę Skopje wywodzi się od greckiego słowa skopi oznaczającego wojskowy posterunek. W terenie zachowały się do dziś bardzo słabo widoczne ślady starożytnego Scupi.
Gdy tereny te przejęło pod swoje władanie Cesarstwo Rzymskie w Skopje stacjonowały legiony. Okolicę zasiedlali weterani, którzy przyczyniali się do rozwoju gospodarczego regionu. Skopje stało się wówczas znaczącym ośrodkiem, a jego ranga nie zmniejszyła się po upadku Rzymu. Pod władzą Bizancjum, która nastąpiła po rozpadzie Cesarstwa miasto stało się siedzibą władz diecezji.
Złoty wiek Skopje
Kres świetności starożytnego Scupi położyły najazdy barbarzyńskie. Miasto wyludniło się, duża część zabudowy legła w gruzach. Wtedy to cesarz Justynian nakazał wybudowanie nowego Skopje w okolicach dzisiejszej Twierdzy Skopje nazywanej też Kale. Miasto stało się dość szybko znaczącym ośrodkiem handlowym, a po panowaniu Bułgarów i Normanów zagarnęli je na dłużej Serbowie. Ich władca Stefan IV Duszan koronował się tu na cara w połowie XIV w.
Okres panowania serbskiego rozpoczął „złoty wiek” w historii Skopje. Nie przerwał go nawet upadek Serbii i zajęcie tych terenów przez Turków. Skopje stało się jednym z najważniejszych centrów handlowych w tej części Bałkanów. Powstała wówczas tak zwana czarszija, nazywana też bazarem. Handlowa dzielnica ze sklepami, warsztatami rzemieślniczymi, karawanserajami i łaźniami w znaczącej części przetrwała do dziś. Zachowały się też meczety, które w centrum Skopje są obecnie niemal tak samo liczne jak cerkwie.
Rozkwit Skopje trwał do końca XVII w. Zakończył się na skutek splotu różnych okoliczności. Pierwszą z nich była wojna turecko-austriacka, w wyniku której miasto zostało zajęte przez wojska austriackie. W tym samym czasie w okolicy wybuchła epidemia cholery, a dowodzący Austriakami gen. Piccolomini, postanowił wytępić ją ogniem. Nakazał podłożenie ognia w kilku punktach miasta i wkrótce Skopje spłonęło. Przyczynkiem do podjęcia decyzji było też rozszerzające się w regionie powstanie i chęć odcięcia walczących od zaplecza w postaci miasta.
Ślady upadku
Po tych wydarzeniach Skopje nigdy nie powróciło już do dawnej świetności. W XIX w. zaczął się tu rozwijać przemysł, który zwabił do miasta wielu mieszkańców prowincji. Okupacja turecka zakończyła się ostatecznie w 1912 r. w wyniku wojen bałkańskich, ale ostateczna przynależność Skopje ukształtowała się dopiero po I wojnie światowej. Wraz z Macedonią weszło wówczas w skład Królestwa Jugosławii, zaś po II wojnie światowej stało się stolicą Socjalistycznej Republiki Macedonii wchodzącej w skład Jugosławii. Pod rządami Josipa Broz Tito, składające się z pozostających ze sobą w konflikcie republik państwo trwało aż do początku lat 90 XX w.
Tragedią dla miasta było wielkie trzęsienie ziemi w 1963 r. Spowodowało ono zniszczenie około 75% zabudowy. Ślady tej katastrofy widoczne są w architekturze Skopje do dziś.
Projekt Skopje 2014
Ogłaszanie niepodległości przez kolejne republiki Jugosławii sprawiło, że także Macedonia stała się wolnym państwem. Pierwsze dziesięciolecie niepodległości naznaczone było konfliktem zbrojnym, niepokojami etnicznymi i biedą. Dopiero na początku XXI w. Macedonia, a wraz z nią Skopje, złapały więcej wiatru w żagle. Szczególnie mocno zaznaczył się tu projekt Skopje 2014, który był związany z rewitalizacją centrum i jego przebudową w stylu nawiązującym do klasycyzmu. To właśnie gigantomania i monumentalizm pomieszany z kiczem stały się drugim obok śladów wielokulturowej przeszłości wyznacznikiem wyglądu centrum Skopje.
Wokół Starego Bazaru w Skopje
W okresie największego rozkwitu, Skopje było bardzo prężnym ośrodkiem handlowym i ważnym ośrodkiem dla kupców podróżujących przez Bałkany. Powstała tu wówczas dzielnica nazywana Czarsziją, a obecnie Starym Bazarem. W jej obrębie do dziś znajduje się wiele sklepików z pamiątkami i rękodziełem, warsztaty rzemieślnicze, restauracje i bary. Spacer przez Czarsziję pozwala na doświadczenie klimatu znanego m.in. z miast Bliskiego Wschodu i Turcji. To mieszanka zapachów, kolorów i smaków, które wciągają i fascynują. W obrębie dzielnicy bazarowej znajdują się też dawne karawanseraje, łaźnie, takie jak Cifte Hammam, w którym mieści się obecnie Galeria Narodowa, a także zabytkowe meczety. Należą do nich m.in. Meczet Mustafy Paszy, Meczet Murata Paszy i Meczet Sułtana Murada.
Ponad Starym Bazarem wznoszą się na wzgórzu mury Twierdzy Skopje nazywanej popularnie Kale. Jej początki sięgają czasów bizantyńskich, ale w obecnym kształcie wzniesiona została przez Turków. Innym symbolem tureckiej obecności w mieście jest Wieża Zegarowa czyli Sahat Kula stojąca tuż przy bazarze.
Stary Bazar to najlepsze miejsce w Skopje na zakup pamiątek i poznanie wschodniej atmosfery miasta. Do dzielnicy można przejść z nowego centrum przez Kamienny Most. Choć Macedończycy podkreślają jego starożytne pochodzenie, to budowla ta została wzniesiona nad rzeką Wardar w czasach panowania tureckiego w XV w. Wiadomo, że za panowania Rzymian w Skopje istniał most, ale nie była to budowla, którą można tu dziś oglądać. Podobne wątpliwości dotyczą także Akweduktu w Skopje stojącego na obrzeżach miasta. Choć z pewnością ma on rzymskie pochodzenie, to w obecnym kształcie powstał za panowania tureckiego.
Ślady wielokulturowości
Czarszija była w przeszłości miejscem, gdzie przyjeżdżający do miasta kupcy nie tylko sprzedawali swoje towary, ale mogli też zatrzymać się na noc. Działały tu liczne karawanseraje, z których kilka przetrwało do dziś. W jednym z nich mieści się Muzeum Starego Bazaru z ciekawą ekspozycją dotyczącą przede wszystkim złotego wieku miasta. Innym interesującym budynkiem tego typu jest Kurszumli An, którego otoczony arkadami dziedziniec ma wiele uroku.
Oprócz zabytków należących do tureckiego kręgu kulturowego w centrum Skopje nie brakuje też zabytkowych cerkwi. Niektóre z nich, jak Kościół św. Zbawiciela znajdują się w obrębie Bazaru. Jest to najstarsza prawosławna świątynia w Skopje. Cerkiew jest, bardzo prosta, kamienna, a jej wnętrze kryje piękny, misternie rzeźbiony ikonostas. Wokół kościoła zostały umieszczone tablice i krzyże nagrobne ze znajdującego się tu wcześniej cmentarza.
W stronę gigantomanii
Dzielnica Bazarowa to tylko jedna z twarzy Skopje. Miasto, doświadczone ciężko przez trzęsienie ziemi z 1963 r. było wówczas odbudowywane dość chaotycznie. Zachowana czarszija była jednym z nielicznych fragmentów starszej zabudowy, który przetrwał jako całość. Natomiast tam, gdzie domy zawaliły się niemal doszczętnie zaczęła powstawać chaotyczna i dość przypadkowa zabudowa.
Miał ją uporządkować wielki projekt Skopje 2014. W jego wyniku zaprojektowano powstanie nowego centrum miasta, które obejmować miało brzegi Wardaru i okolice Placu Macedońskiego. Sercem placu jest tak zwany Pomnik Wojownika na Koniu, który przedstawia w rzeczywistości Aleksandra Wielkiego. Jednak aby nie drażnić Greków i nie dawać podstaw do eskalacji konfliktu, oficjalnie przedstawiany jest jako „wojownik”. Nie ma to zresztą zbyt wielkiego znaczenia bo i tak wszyscy zdają sobie sprawę, kto to jest.
Nowe Skopje
Plac Macedoński wytyczony po trzęsieniu ziemi, otaczają niezbyt ładne, nowoczesne bloki. Jednak prawdziwe oblicze „nowego Skopje” można oglądać nieco dalej. Aleja prowadząca w kierunku południowo-wschodnim kończy się monumentalną Porta Macedonia czyli łukiem triumfalnym nawiązującym do starożytnych budowli.
Przy wszystkich okolicznych alejach postawiono potężne pomniki, które nawiązują do historii Macedonii, a szczególnie do czasów Aleksandra Wielkiego. Są tu rzeźby Aleksandra Wielkiego w różnych okresach życia, jego matki oraz ojca, Filipa II. Choć nazwy ponownie są bardzo ogólne, jak na przykład „stojący wojownik” czy „matka” to doskonale wiadomo, o jakie postaci chodzi. Prawdziwy pomnikowy zawrót głowy następuje na Moście Sztuki, który wraz z Kamiennym Mostem i Mostem Cywilizacji prowadzi do najważniejszych muzeów stolicy.
Te także przeszły w ostatnim piętnastoleciu gruntowną przebudowę, a część z nich wzniesiono na nowo. Cała koncepcja jest mocno dyskusyjna i jest krytykowana przez wielu architektów i urbanistów. Powodem krytyki jest kiczowatość założenia, przerost formy nad treścią oraz gigantomania. Budynki takie jak Macedońskie Muzeum Archeologiczne, Muzeum Walki Macedońskiej i inne są na tyle oderwane od charakteru miasta że wyglądają, jakby pochodziły z innej planety.
Matka Teresa… ze Skopje?
Zwiedzanie nowej części Skopje zaskakuje, z jednej strony fascynuje, ale też nieco przeraża. Przywodzi na myśl pytania o to jak głęboko ingerować w zastaną tkankę miejską by stworzyć coś nowego. A także czy ambicje polityczne powinny się tak mocno przekładać na urbanistykę i architekturę.
Innym z obiektów nowej części Skopje, które także budzi wiele kontrowersji jest Dom Pamięci Matki Teresy. Stoi on w miejscu kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa, w którym w 1910 r. została ochrzczona późniejsza święta. Choć urodziła się w Skopje i uznawała je za „swoje miasto” to w pochodzenia była Albanką i nazywała się w rzeczywistości Gonxha Bojaxhiu. Dom rodzinny Matki Teresy uległ zniszczeniu w trakcie trzęsienia ziemi. Natomiast Dom Pamięci to dość ekscentryczna w formie mieszanka tradycyjnego budownictwa i futurystycznej wizji nawiązującej do działalności Matki Teresy. Wewnątrz umieszczone są pamiątki po świętej, a w części pomieszczeń starano się odtworzyć klimat tradycyjnego domu z początku XX w.
Macedonia – atrakcje w okolicach Skopje
Skopje, jako stolica, należy do najbardziej atrakcyjnych miejsc w Macedonii, ale jego zwiedzanie nie zajmuje więcej niż dwóch dni. Dlatego też przyjeżdżając tu warto sprawdzić co zobaczyć w Macedonii w stosunkowo niewielkiej odległości od stolicy.
Wystarczy wybrać się na przedmieścia, by znaleźć interesujące miejsca do spędzenia wolnego czasu. Jednym z nich jest Góra Wodno, na szczycie której stoi Krzyż Milenijny. Jest to doskonały punkt widokowy na całą okolicę i znajdujące się w dole Skopje. Na szczyt dostać się można zarówno pieszo licznymi ścieżkami i szlakami, jak i kolejką gondolową.
Jednym z najpiękniejszych miejsc w okolicach Skopje oraz w całej Macedonii jest Kanion Matka. Znajduje się odległości zaledwie kilkunastu kilometrów od centrum stolicy i jest bardzo popularnym miejscem odpoczynku mieszkańców Skopje. Kanion zalany jest wodami zbiornika zaporowego. Jego brzegiem, jak również po zboczach okolicznych gór prowadzą szlaki piesze i spacerowe. Po jeziorze można pływać łódkami turystycznymi lub kajakami. Na miejscu działa kilka wypożyczalni sprzętu, a przy wlocie kanionu liczne restauracje i bary.
Ze Skopje można się też wybrać na poszukiwanie śladów przeszłości. Na dalszych przedmieściach znajduje się Tumba Madzari. Jest to stanowisko archeologiczne z epoki neolitu. Odtworzono tu fragment osady z tego okresu, która funkcjonuje obecnie jako skansen.
Aby poznać nieco starożytnej historii Macedonii można się z kolei udać do znajdującego się przy autostradzie prowadzącej w kierunku Grecji, Stobi. Za czasów rzymskich było to miasto Paeonia i stolica prowincji Macedonia. Jest to jedno z największych stanowisk archeologicznych kraju, a dobrze zachowane pozostałości budowli dają dobre wyobrażenie o rozmiarach i zabudowie miasta.
Gdzie leży Skopje?
Choć odpowiedź na pytanie, gdzie leży Skopje może się wydawać dość oczywista, to wiele osób nie kojarzy tego miejsca z konkretnym państwem. Macedonia Północna pozostaje wciąż jednym ze słabiej poznanych państw w Europie. Jednak z roku na rok liczba przyjeżdżających tu turystów rośnie. Wciąż można tu znaleźć miejsca niezdeptane przez tłumy, a jednocześnie bardzo klimatyczne.
Skopje znajduje się w północnej części Macedonii Północnej, niedaleko granicy z Serbią i Kosowem. Przepływa przez nie rzeka Wardar, należąca do głównych rzek Macedonii. Miasto otaczają częściowo zalesione wzgórza i góry, spośród których najwyższym wzniesieniem jest Vodno o wysokości 1066 m n.p.m. Na jego wierzchołku Krstowarze stoi Krzyż Milenijny.
Jak dostać się do Skopje?
Z Polski można dostać się do Skopje samolotem lub samochodem. Połączenie lotnicze obsługiwane jest przez narodowego przewoźnika LOT, który szczególnie w czasie wakacji miewa atrakcyjne oferty przelotów z mniejszym bagażem. Duża część turystów decyduje się na wyjazd samochodem. Trasa prowadzi przez Słowację, Węgry i Serbię w zdecydowanej większości autostradami.
Macedonia – kontrola graniczna
Macedonia znajduje się poza Unią Europejską dlatego na granicy (podobnie jak na wjeździe z Węgier do Serbii) odbywa się kontrola dokumentów, a czasem także bagażu. Wjazd odbywa się na podstawie dowodu osobistego lub paszportu. Paszport ułatwia załatwianie wielu spraw na miejscu- transakcje w banku, hotele itp. i jest honorowany łatwiej niż dowód osobisty.
Informacje praktyczne
Skopje – pogoda i klimat
Skopje leży w strefie klimatu umiarkowanego, kontynentalnego. Odznacza się bardzo gorącymi i stosunkowo suchymi latami i chłodnym zimami, gdy temperatury spadają często poniżej zera. Różnice temperatur między zimą a latem są bardzo duże, a obydwie pory roku nie są najlepsze do zwiedzania macedońskiej stolicy.
Latem temperatury często przekraczają 30 stopni Celsjusza. Przy piekącym słońcu daje to upał i niezbyt dobre warunki do większej aktywności. Przy takiej pogodzie człowiek szybciej się męczy, a długie wystawianie na słońce może spowodować przegrzanie.
Kiedy najlepiej przyjechać do Skopje?
Najodpowiedniejszym czasem na zwiedzanie Skopje jest późna wiosna od końca kwietnia do czerwca, wrzesień i październik. Jest wtedy ciepło, jest dużo słonecznych dni, a wysokie temperatury nie przeszkadzają w aktywności.
Waluta
Wybierając się do Skopje należy pamiętać, że obowiązuje tam, podobnie jak w całej Macedonii, miejscowa waluta denar. Kurs wynosi około 0,75 zł za 1 denara. Pieniądze najlepiej wymieniać z euro. W Skopje nie ma problemu z dostępem do bankomatów, ale należy pamiętać, że wybierając pieniądze doliczana jest prowizja. Dlatego bardziej opłacalne jest posiadanie kart do bezprowizyjnego pobierania gotówki zagranicą (np. Revolut) lub posiadanie konta, które umożliwia wybieranie pieniędzy bez prowizji.
Ceny
Ceny w Macedonii są nieco niższe niż w Polsce, ale mocno zróżnicowane regionalnie. Skopje, jako stolica należy do najdroższych miejsc w kraju. Jest to szczególnie widoczne w cenach posiłków i hoteli, niemniej Macedonia nadal pozostaje jednym z najtańszych państw na Bałkanach.
